دوران دانشجویی از جمله دوره های مهم زندگی است که شیرینی ها و تلخی های خاص خود را دارد

در راستای اجرای منویات رهبر معظم انقلاب اسلامی، در خصوص ضرورت راه اندازی کرسی‌های مناظره، نقد، نظریه پردازی و آزاداندیشی در دانشگاه‌ها ومراکز آموزش عالی، سی و یکمین کرسی ترویجی عرضه و نقد ایده علمی با عنوان « جستاری پیرامون زیست حرفه ای دانشجو معلمان دانشگاه فرهنگیان» با ارائه دکتر رحمت اله خسروی عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان در محل سالن اندیشه پردیس الزهرا(س) زنجان برگزار گردید.

دکتر رحمت اله خسروی ضمن بیان اینکه دوران دانشجویی از جمله دوره های مهم زندگی است که شیرینی ها و تلخی های خاص خود را دارد، به عوامل موثر بر زیست حرفه ای اشاره نموده و گفت: مختصات زیست، دانش، مهارت و کنش از مهمترین این عوامل هستند.

ترسیم مختصات زیستی مناسب توسط دانشجو معلم در دوره دانشجویی که منجر به شکوفایی این دوره و دوره های پس از آن می شود و همچنین ترسیم مختصات زیستی نامناسب که موجب بی فایدگی این دوره و عوارض ناخوشایند دوره های پس از آن می گردد از مواردی بود که بدان اشاره شد.

وی با طرح این پرسش ها که مختصات زیست حرفه ای دانشجومعلمان چیست؟ و چه عواملی در شکل گیری زیست حرفه ای دانشجو معلمان مؤثر هستند؟ به بیان جواب این پرسش ها پرداخت.

خسروی با بیان این مطلب که حرفه ای شدن در هر کاری الزامات خاص خود را داشته و  حرفه ی معلمی نیز از این قاعده مستثنی نیست ابراز داشت: اکنون معلمانی در نظام آموزشی یافت می شوند که در رشته ای که تدریس می کنند، مدرک تحصیلی بالاتر و سوابقی بس طولانی دارند، لیکن نتوانسته اند مانند معلمان حرفه ای عمل کنند و  در توسعه ظرفیت های مهمی چون تفکر، مهارت ها و کنش های دانش آموزان چندان موفق نبوده اند.

استاد دانشگاه فرهنگیان با بیان ان پرسش ها که مختصات تربیت معلمان موصوف در دوران تربیت معلم چگونه بوده است و چه عواملی در شکل گیری این مختصات دخیل هستند؟ گفت: در کرسی حاضر تلاش بر این است با ارائه جستارهای نظرورزانه، تأملاتی روی این پرسش ها داشته باشیم و پاسخ هایی قابل دفاع برای آن ها ارائه کنیم.

وی گفت: شایستگی های مورد نیازمعلمان آینده برای موفقیت در مدرسه و جامعه در گروی تأمل روی شیوه زندگی دانشجومعلمان کنونی است.

عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان با بیان اینکه جمع دانش، مهارت و کنش برابر است با زیست حرفه ای گفت: از یک منظر کلی، دانشجو معلم باید به کسب و توسعه دانش هایی چون  دانش نظری و توصیفی، دانش فنی و عملیاتی و همچنین دانش روش کاری اهتمام داشته باشد.

وی در تبیین دانش عملی و دانش فناوری و با تأکید بر دیدگاه شولمن گفت: پیش از دهه 80 تربیت معلم صرفاً بر دانش محتوایی تمرکز داشت، لیکن بعد از دهه 80 به تدریج چگونگی اداره کلاس توسط معلم، سازماندهی فعالیت ها، اختصاص زمان، تکالیف درسی، تشویق و تنبیه، طرح درس و ارزیابی یادگیری عمومی نیز در کانون توجه قرار گرفت.

خسروی گفت: در یک طبقه بندی اولیه، دانش مورد نیاز معلمان در تربیت معلم شامل دانش موضوعی، دانش درباره برنامه های درسی  و دانش محتوایی- پداگوژیکی است که تأثیرگذارترین نوع دانش پداگوژیکی است که در آن دانش محتوایی معلم با عمل تدریس او در کلاس پیوند می خورد.

وی درادامه نظرات افراد مختلف از جمله شولمن، میشرا، کوهلر و تامپسن را در خصوص دانش معلمی مورد بررسی قرار داد.

استاد دانشگاه فرهنگیان دانش تکنولوژیکی محتوا، دانش پداگوژیکی محتوا یا دانش مربوط به شناخت الگوها و دانش تکنولوژیکی پداگوژی یا دانش مربوط به درک این موضوع که چگونه استفاده از تکنولوژی بر فرایند تدریس و یادگیری اثر می گذارد را از جمله مهمترین دانش های ترکیبی مورد نیاز معلمان در تربیت معلم برشمرد.

خسروی در بیان مهارت معلمی گفت: مهارت عبارت است از توانایی پیاده سازی علم در عمل و این مهم از راه تمرین کاربرد دانش در موقعیت عملی یا واقعی به دست آمده و توسعه می یابد. توسعه مهارت منجر به بهبود کیفیت عملکرد شده و بدون مهارت در بسیاری از موارد، دانش نمی تواند به تنهایی منشأ اثر واقع شود. برای مثال هیچ معلمی بدون تمرین و تجربه کار گروهی در عمل نمی تواند مهارت کار گروهی را صرفاً  از طریق مطالعه کسب کند.

وی در ادامه مهارت معلمی گفت:  باید یک تغییر در نگرش دانشجویان صورت گیرد تا از بدو ورود به دانشگاه به این بیاندیشند که کسب دانش، انجام تحقیق و یادگیری علوم در نهایت قرار است به بهبود و ارتقاء زندگی حرفه ای‌شان منجر شود. دانشجو معلم نباید تمرکز و توجه خود را صرفاً به کسب دانش و اخذ مدرک معطوف کند، بلکه فراتر از آن بایستی به دنبال این باشد که از دانشگاه مهارت ها و مدل های فکری مناسب کسب کند تا زندگی‌اش را بر آن بنیان نهد و به سهم خود به حل مسائل موجود در جامعه کمک کند.

خسروی ادامه داد:  سرمایه دانشجومعلم نباید صرفاً دانش و مدرک تحصیلی او، که مهارت و تخصص اش باشد و دانشگاه باید به جای تمنا و تمرکز بر ایفای نقش سنتی، با تکیه بر خلاقیت و نوآوری و متناسب با مقتضیات عصر کنونی عناصری چون مهارت آموزی و مهارت ورزی را به طور جدی در کانون توجه قرار دهد.

وی مهارت های مورد نیاز دانشجو معلمان از منظر برخی از اندیشمندان عرصه تربیت معلم از قبیل ری دِکِر، ولف، ویلیام، ریچن، پپر، کِرکا، حالاز و میشل را مورد بررسی قرار داد.

عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان گفت:  برای مواجهه سنجیده با مسائل موجود در مدارس، پرداختن به مهارت هایی از جمله

مهارت در ساخت برنامه درسی، مهارت در تدریس و اداره کلاس درس، مهارت در تدارک فرصت ها و فعالیت های یادگیری لذت بخش، مهارت در ارزشیابی از آموخته های دانش آموزان،  مهارت های اجتماعی و ارتباطی جهت تعامل با شرکاء آموزش و یادگیری، مهارت در نوع مواجهه با تفاوت های فردی و فرهنگی و دیگر تفاوت هایی که دانش آموزان یک مدرسه ممکن است داشته باشند،  مهارت کار گروهی، پرسشگری و پاسخگویی و همچنین  مهارت های فناوری برای مواجهه منطقی با جهان شبکه ای و استفاده از ظرفیت های آن در تربیت دانشجو معلمان ضروری است.

وی در بیان کنش معلمی گفت: در حال حاضر نظام تربیت معلم، معلمان کنشگر یا معلمان مجهز به ظرفیت «سوژگی» تربیت نمی کند. معلم سوژه معلمی است که می تواند با جامعه و مسائل آن مواجهه  انتقادی و کنشگرانه داشته باشد.

خسروی ادامه داد: سوژگی برای دانشجو معلمان زمانی اتفاق می افتد که آنها از شخصیت اداری، کارمند بودن، مطیع و محافظه کار بودن و ... فاصله گرفته و نه تنها به موضوعات مربوط به تکالیف و مسئولیت های معلمی که به مسائل جامعه هم آگاه باشند و آگاهی ببخشند.

استاد دانشگاه فرهنگیان کنش معلمی را از دیدگاه آنه فیلن مورد بررسی قرار داده و گفت: تربیت معلم بایستی در درجه اول به سوژگی معلمان یعنی استقلال، کنشگری، آزادی بیان، آزادی تفکر و آزادی عمل معلمان اهمیت بدهد و مهمترین دغدغه این است که سیاست ها و اعمال تربیت معلم، مانع سوژگی معلمان شود. سیاست هایی که در آن کاندیداهای معلمی از سوال کردن و پرسشگری دلسرد می شوند یا از این که در معرض پرسش و پرسشگری قرار گیرند، واهمه دارند. کاندیداهای معلمی در حال حاضر عمدتاً به واسطه سنت ها و نظم شغلی دیکته شده، تحت کنترل هستند. این یک روند نگران کننده و غیرعادی در تربیت معلم است.

وی در یک تقسیم بندی کلی، کاندیداهای معلمی در تربیت معلم را از نظر دارا بودن عنصر کنشگری یا سوژگی به چهار طبقه تقسیم کرده و گفت: طبقه اول دانشجو معلمان کارمند که ویژگی های این دسته از معلمان، که تعدادشان کم نیست، عمدتاً اداری بوده و به دنبال جمع آوری مدارک و مستندات جهت ارتقاء شخصی و برخورداری از امتیازات مادی هستند. طبقه دوم دانشجو معلمان مأمور که این طیف، تمام تکلیف خود را تلاش مجدانه برای پیاده کردن ایدئولوژی دولتی، گروهی و جناحی تجویز شده می دانند. طبقه سوم دانشجو معلمان متعهد که این طیف دانشجومعلمانی را در بر می گیرد که نسبت به آموزش و یادگیری احساس مسئولیت می کنند، لیکن تنها به محیط مدرسه و کلاس متمرکز هستند، نه جامعه. سرنوشت جامعه و آنچه در آن اتفاق می افتد اهمیت چندانی برای برایشان ندارد. ونهایتاً دانشجومعلمان کنشگر و سوژه که دانشجو معلمان این طیف، درصدد پیش بردن مرزهای دانش نه به عنوان آموزگارانِ مدرسه، که به عنوان آموزگاران جامعه هستند.

خسروی در تأیید طبقه چهارم کاندیداهای معلمی در تربیت معلم از نظر دارا بودن عنصر کنشگری یا سوژگی گفت: این طیف نه تنها به مدرسه و کلاس درس که به مسائل جامعه هم حساس هستند. درباره فرهنگ، تاریخ، اقتصاد، جامعه و مسائل آن دغدغه و دل نگرانی دارند. ارزش های اخلاقی شان، عدالت، آزادی، راستی و درستی است. آداب نقد شجاعانه را بجا می آورند و محافظه کار نیستند. این گروه خویشتن خود را در ابعاد مختلف فرهنگی و اجتماعی به بوته نقد می گذارند.    

وی در پایان عوامل درون دانشگاهی شامل استادان دانشگاه، جو و فرهنگ حاکم بر دانشگاه، سیاست ها و برنامه های دانشگاه، کمیت و کیفیت برنامه های درسی، کمیت و کیفیت دسترسی به امکانات دانشگاه و همچنین  عوامل محیطی شامل محیط فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و نهایتاً عوامل فردی شامل داشتن منش و روحیاتی چون پرسشگری، جستجو و کشف، تفکر انتقادی، خودتأملی، خودکارآمدی، پرهیز از احتیاط گری افراطی، جسارت عدول از رویه های ناکارآمد تجویز شده را از مهمترین عوامل مؤثر بر زیست حرفه ای دانشجو معلمان برشمرد.

بعد از ارائه وی، دکتر محمد سعید احمدی به عنوان ناقد این کرسی سوالات و مواردی را مطرح نمود.

انتخاب موضوع خوب، طبقه بندی انواع دانش، اشاره به مهارت های معلمی و نقش دانشگاه فرهنگیان در بهبود این مهارت ها از نکات مثبتی بود که ناقد بدان ها اشاره نمود.

وی گفت: صلاحیت های حرفه ای معلم را می توان به سه دسته شناختی، مهارتی و عاطفی تقسیم بندی نمود و در این ارائه رکن گرایش حذف و به کنش معلمی اشاره شده است.

احمدی افزود: متاسفانه در این کرسی ارائه شده به اسناد بالادستی بومی و ملی که دانشمندان و اساتید زیادی در تدوین آنها وقت گذاشته اند؛ مثل سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، نقشه جامع علمی کشور و برنامه درسی ملی که در آنها درخصوص زیست حرفه ای معلم تأکید شده و همچنین در مورد مسائل مذهبی و ویژگی و ابعاد تربیت در اسلام، هیچ اشاره ای نشده است.

استاد دانشگاه فرهنگیان گفت: بیشتر به نکات منفی اشاره شده و به مجموعه ها و کنشگران فعال که در حال حاضر در دانشگاه فعالیت می کنند اشاره ای نشده و همچنین به ویژگی های فطری دانشجو معلمان هم توجهی نشده است چرا که  5 انگشت با هم یکسان نبوده و دانشجویان با همدیگر فرق می کنند و همه آنها نمی توانند کنشگر باشند.

در ادامه تعدادی از اساتید حاضر انتقادات و سوالاتی را پیرامون کرسی ارائه شده ابراز نمودند که نمونه هایی از آن آنها به شرح ذیل می باشد:

• مگر چه درصدی از دانشجو معلمان تجربه معلمی داشته اند که در این ارائه به حساب زیست معلمی بدان ها اشاره شده است؟
• چرا در این کرسی زیست تعریف نشده است؟
• در طبقه بندی معلمان تیپ های ایده ال رعایت نشده اند.
• نقش معلم راهنما در این ارایه ضعیف دیده شده است.
• در این مقاله صرفاً به توصیف نظریه ها پرداخته شده و بیشتر جنبه برنامه ریزی درسی داشته است.

در پایان دکتر خسروی به بیان پاسخ به سوالات و شبهات پرداخت.