به مناسبت سالروز شهادت ثامن الحجج علی بن موسی الرضا (ع):
احادیث اخلاقی از امام رضا (ع) + Pdf
احادیث اخلاقی از امام رضا (ع)
- أَلْمُسْتَتِرُ بِالْحَسَنَةِ یعْدِلُ سَبْعینَ حَسَنَةً وَ الْمُذیعُ بِالسَّیئَةِ مَخْذُولٌ وَ الْمُسْتَتِرُ بِالسَّیئَةِ مَغْفُورٌ لَهُ.
پنهان کننده کار نیک [پاداشش] برابر هفتاد حسنه است و آشکارکننده کار بد سرافکنده است و پنهان کننده کار بد آمرزیده است. (اصول کافی، ج 4، ص 160)
- از نشانه های فهم دین و ارزشمندی سکوت - إِنَّ مِنْ عَلاماتِ الْفِقْهِ: أَلْحِلْمُ وَ الْعِلْمُ، وَ الصَّمْتُ بابٌ مِنْ أَبْوابِ الْحِکمَةِ إِنَّ الصَّمْتَ یکسِبُ الَْمحَبَّةَ، إِنَّهُ دَلیلٌ عَلی کلِّ خَیر.
از نشانه های دین فهمی، حلم و علم است و خاموشی دری از درهای حکمت است. خاموشی و سکوت، دوستی آور و راهنمای هر کار خیری است. (تحف العقول، ص 445)
- سه ویژگی برجسته مؤمن
لا یکونُ الْمُؤْمِنُ مُؤْمِنًا حَتّی تَکونَ فیهِ ثَلاثُ خِصال:1ـ سُنَّةٌ مِنْ رَبِّهِ. 2ـ وَ سُنَّةٌ مِنْ نَبِیهِ. 3ـ وَ سُنَّةٌ مِنْ وَلِیهِ. فَأَمَّا السُّنَّةُ مِنْ رَبِّهِ فَکتْمانُ سِرِّهِ. وَ أَمَّا السُّنَّةُ مِنْ نَبِیهِ فَمُداراةُ النّاسِ. وَ أَمَّا السُّنَّةُ مِنْ وَلِیهِ فَالصَّبْرُ فِی الْبَأْساءِ وَ الضَّرّاءِ.
مؤمن، مؤمن واقعی نیست، مگر آن که سه خصلت در او باشد: سنّتی از پروردگارش و سنّتی از پیامبرش و سنّتی از امامش. امّا سنّت پروردگارش، پوشاندن راز خود است، امّا سنّت پیغمبرش، مدارا و نرم رفتاری با مردم است، امّا سنّت امامش، صبر کردن در زمان تنگدستی و پریشان حالی است.
- نظافت - مِنْ أَخْلاقِ الأَنْبِیاءِ التَّنَظُّفُ : از اخلاق پیامبران، نظافت و پاکیزگی است.
- امین و امین نما - لَمْ یخُنْک الاَْمینُ وَ لکنِ ائْتَمَنْتَ الْخائِنَ.
امین به تو خیانت نکرده [و نمیکند] و لیکن [تو] خائن را امین تصوّر نموده ای.
- مقام برادر بزرگتر - أَلاَْخُ الاَْکبَرُ بِمَنْزِلَةِ الاَْبِ: برادر بزرگتر به منزله پدر است.
- دوست و دشمن هر کس - صَدیقُ کلِّ امْرِء عَقْلُهُ وَ عَدُوُّهُ جَهْلُهُ: دوست هر کس عقل او، و دشمنش جهل اوست.
- ویژگیهای دهگانه عاقل
لا یتِمُّ عَقْلُ امْرِء مُسْلِم حَتّی تَکونَ فیهِ عَشْرُ خِصال: أَلْخَیرُ مِنْهُ مَأمُولٌ. وَ الشَّرُّ مِنْهُ مَأْمُونٌ. یسْتَکثِرُ قَلیلَ الْخَیرِ مِنْ غَیرِهِ، وَ یسْتَقِلُّ کثیرَ الْخَیرِ مِنْ نَفْسِهِ. لا یسْأَمُ مِنْ طَلَبِ الْحَوائِجِ إِلَیهِ، وَ لا یمَلُّ مِنْ طَلَبِ الْعِلْمِ طُولَ دَهْرِهِ. أَلْفَقْرُ فِی اللّهِ أَحَبُّ إِلَیهِ مِنَ الْغِنی. وَ الذُّلُّ فی اللّهِ أَحَبُّ إِلَیهِ مِنَ الْعِزِّ فی عَدُوِّهِ. وَ الْخُمُولُ أَشْهی إِلَیهِ مِنَ الشُّهْرَةِ. ثُمَّ قالَ(علیه السلام): أَلْعاشِرَةُ وَ مَا الْعاشِرَةُ؟ قیلَ لَهُ: ما هِی؟ قالَ(علیه السلام): لا یری أَحَدًا إِلاّ قالَ: هُوَ خَیرٌ مِنّی وَ اَتْقی.
عقل شخص مسلمان تمام نیست، مگر این که ده خصلت را دارا باشد:1ـ از او امید خیر باشد. 2ـ از بدی او در امان باشند. 3ـ خیر اندک دیگری را بسیار شمارد. 4ـ خیر بسیار خود را اندک شمارد. 5ـ هر چه حاجت از او خواهند دلتنگ نشود. 6ـ در عمر خود از دانش طلبی خسته نشود. 7ـ فقر در راه خدایش از توانگری محبوبتر باشد. 8ـ خواری در راه خدایش از عزّت با دشمنش محبوبتر باشد. 9ـ گمنامی را از پرنامی خواهانتر باشد. 10ـ سپس فرمود: و اما ویژگی دهم؟ به او گفته شد: چیست؟ فرمود: احدی را ننگرد جز این که بگوید او از من بهتر و پرهیزکارتر است.
- نشانه سِفله
سُئِلَ الرِّضا(علیه السلام) عَنِ السِّفْلَةِ فَقالَ(علیه السلام): مَنْ کانَ لَهُ شَیءٌ یلْهیهِ عَنِ اللّهِ.
از امام رضا(علیه السلام) سؤال شد: سفله کیست؟فرمود: آن که چیزی دارد که از [یاد] خدا بازش دارد.
- میهمانی ازدواج - مِنَ السُّنَّةِ إِطْعامُ الطَّعامِ عِنْدَ التَّزْویجِ.
اطعام و میهمانی کردن برای ازدواج از سنّت است.
- صله رحم با کمترین چیز
صِلْ رَحِمَک وَ لَوْ بِشَرْبَة مِنْ ماء، وَ أَفْضَلُ ما تُوصَلُ بِهِ الرَّحِمُ کفُّ الأَذی عَنْه.
پیوند خویشاوندی را برقرار کنید گرچه با جرعه آبی باشد، و بهترین پیوند خویشاوندی، خودداری از آزار خویشاوندان است.
- سلاح پیامبران
عَنِ الرِّضا(علیه السلام) أَنَّهُ کانَ یقُولُ لاَِصْحابِهِ: عَلَیکمْ بِسِلاحِ الاَْنْبِیاءِ، فَقیلَ: وَ ما سِلاحُ الاَْنْبِیاءِ؟ قالَ: أَلدُّعاءُ.
حضرت رضا(علیه السلام) همیشه به اصحاب خود می‌فرمود: بر شما باد به اسلحه پیامبران، گفته شد: اسلحه پیامبران چیست؟ فرمود: دعا.
- حقیقت توکل
سُئِلَ الرِّضا(علیه السلام): عَنْ حَدِّ التَّوَکلِّ؟ فَقالَ(علیه السلام): أَنْ لا تَخافَ أحَدًا إِلاَّاللّهَ.
از امام رضا(علیه السلام) از حقیقت توکل سؤال شد. فرمود: این که جز خدا از کسی نترسی.
- بدترین مردم - إِنَّ شَرَّ النّاسِ مَنْ مَنَعَ رِفْدَهُ وَ أَکلَ وَحْدَهُ وَ جَلَدَ عَبْدَهُ.
به راستی که بدترین مردم کسی است که یاری‌اش را [از مردم] باز دارد و تنها بخورد و زیردستش را بزند.
- ویژگی های بخیل، حسود، دروغگو و زمامدار- لَیسَ لِبَخیل راحَةٌ، وَ لا لِحَسُود لَذَّةٌ، وَ لا لِمُـلـُوک وَفاءٌ وَ لا لِکذُوب مُرُوَّةٌ.
بخیل را آسایشی نیست و حسود را خوشی و لذّتی نیست و زمامدار را وفایی نیست و دروغگو را مروّت و مردانگی نیست.
- حُسن ظنّ به خدا
أَحْسِنِ الظَّنَّ بِاللّهِ، فَإِنَّ مَنْ حَسُنَ ظَنُّهُ بِاللّهِ کانَ عِنْدَ ظَنِّهِ وَ مَنْ رَضِی بِالْقَلیلِ مِنَ الرِّزْقِ قُبِلَ مِنْهُ الْیسیرُ مِنَ الْعَمَلِ.
به خداوند خوشبین باش، زیرا هر که به خدا خوشبین باشد، خدا با گمان خوش او همراه است، و هر که به رزق و روزی اندک خشنود باشد، خداوند به گردار اندک او خشنود باشد.
- ارکان ایمان
أَلاْیمانُ أَرْبَعَةُ أَرْکان: أَلتَّوَکلُ عَلَی اللّهِ، وَ الرِّضا بِقَضاءِ اللّهِ وَ التَّسْلیمُ لاَِمْرِاللّهِ، وَ التَّفْویضُ إِلَی اللّهِ.
ایمان چهار رکن دارد: 1ـ توکل بر خدا 2ـ رضا به قضای خدا 3ـ تسلیم به امر خدا4ـ وا گذاشتن کار به خدا.
- بهترین بندگان خدا
سُئِلَ عَلَیهِ السَّلامُ عَنْ خِیارِ الْعبادِ؟ فَقالَ(علیه السلام):أَلَّذینَ إِذا أَحْسَنُوا إِسْتَبْشَرُوا، وَ إِذا أَساؤُوا إِسْتَغْفَرُوا وَ إِذا أُعْطُوا شَکرُوا، وَ إِذا أُبْتِلُوا صَبَرُوا، وَ إِذا غَضِبُوا عَفَوْ.
از امام رضا(علیه السلام) درباره بهترین بندگان سؤال شد. فرمود: آنان که هر گاه نیکی کنند خوشحال شوند، و هرگاه بدی کنند آمرزش خواهند، و هر گاه عطا شوند شکر گزارند و هر گاه بلا بینند صبر کنند، و هر گاه خشم کنند درگذرند.
- تحقیر فقیر
مَنْ لَقِی فَقیرًا مُسْلِمًا فَسَلَّمَ عَلَیهِ خِلافَ سَلامِهِ عَلَی الاَْغْنِیاءِ لَقَی اللّهُ عَزَّوَجَلَّ یوْمَ الْقِیمَةِ وَ هُوَ عَلَیهِ غَضْبانُ.
کسی که فقیر مسلمانی را ملاقات نماید و بر خلاف سلام کردنش بر اغنیا بر او سلام کند، در روز قیامت در حالی خدا را ملاقات نماید که بر او خشمگین باشد.
- عیش دنیا - سُئِلَ الاِْمامُ الرِّضا(علیه السلام): عَنْ عَیشِ الدُّنْیا؟ فَقالَ: سِعَةُ الْمَنْزِلِ وَ کثْرَةُ الُْمحِبّینَ.
از حضرت امام رضا(علیه السلام) درباره خوشی دنیا سؤال شد. فرمود: وسعت منزل و زیادی دوستان.
- آثار زیانبار حاکمان ظالم
إِذا کذَبَ الْوُلاةُ حُبِسَ الْمَطَرُ، وَ إِذا جارَ السُّلْطانُ هانَتِ الدَّوْلَةُ، وَ إِذا حُبِسَتِ الزَّکوةُ ماتَتِ الْمَواشی.
زمانی که حاکمان دروغ بگویند باران نبارد، و چون زمامدار ستم ورزد، دولت، خوار گردد. و اگر زکات اموال داده نشود چهارپایان از بین روند.
- رفع اندوه از مؤمن - مَنْ فَرَّجَ عَنْ مُؤْمِن فَرَّجَ اللّهُ عَنْ قَلْبِهِ یوْمَ القِیمَةِ .
هر کس اندوه و مشکلی را از مؤمنی برطرف نماید، خداوند در روز قیامت اندوه را از قلبش برطرف سازد.
- بهترین اعمال بعد از واجبات
لَیسَ شَیءٌ مِنَ الاَْعْمالِ عِنْدَ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ بَعْدَ الْفَرائِضِ أَفْضَلَ مِنْ إِدْخالِ السُّرُورِ عَلَی الْمُؤْمِنِ.
بعد از انجام واجبات، کاری بهتر از ایجاد خوشحالی برای مؤمن، نزد خداوند بزرگ نیست.
- میانه روی و احسان
عَلَیکمْ بِالْقَصْدِ فِی الْغِنی وَ الْفَقْرِ، وَ الْبِرِّ مِنَ الْقَلیلِ وَ الْکثیرِ فَإِنَّ اللّهَ تَبارَک وَ تَعالی یعْظُمُ شِقَّةَ الـتَّمْرَةِ حَتّی یأْتِی یوْمَ الْقِیمَةِ کجَبَلِ أُحُد.
بر شما باد به میانه روی در فقر و ثروت، و نیکی کردن چه کم و چه زیاد، زیرا خداوند متعال در روز قیامت یک نصفه خرما را چنان بزرگ نماید که مانند کوه اُحد باشد.
- دیدار و اظهار دوستی با هم - تَزاوَرُوا تَحابُّوا وَ تَصافَحُوا وَ لا تَحاشَمُو.
به دیدن یکدیگر روید تا یکدیگر را دوست داشته باشید و دست یکدیگر را بفشارید و به هم خشم نگیرید.
- راز پوشی در کارها
« عَلَیکمْ فی أُمُورِکمْ بِالْکتْمانِ فی أُمُورِ الدّینِ وَ الدُّنیا» فَإِنَّهُ رُوِی « أَنَّ الاِْذاعَةَ کفْرٌ» وَ رُوِی « الْمُذیعُ وَ الْقاتِلُ شَریکانِ» وَ رُوِی « ما تَکتُمُهُ مِنْ عَدُوِّک فَلا یقِفُ عَلَیهِ وَلیک».
بر شما باد به رازپوشی در کارهاتان در امور دین و دنیا. روایت شده که « افشاگری کفر است» و روایت شده « کسی که افشای اَسرار می‌کند با قاتل شریک است» و روایت شده که « هر چه از دشمن پنهان می‌داری، دوست تو هم بر آن آگاهی نیابد».
- پیمان شکنی و حیله گری
لا یعْدُمُ المَرْءُ دائِرَةَ السَّوْءِ مَعَ نَکثِ الصَّفَقَةِ، وَ لا یعْدُمُ تَعْجیلُ الْعُقُوبَةِ مَعَ إِدِّراءِ الْبَغْی.
آدمی نمی تواند از گرداب های گرفتاری با پیمان شکنی رهایی یابد، و از چنگال عقوبت رهایی ندارد کسی که با حیله به ستمگری می پردازد.
- برخورد مناسب با چهار گروه
إِصْحَبِ السُّلْطانَ بِالْحَذَرِ، وَ الصَّدیقَ بِالتَّواضُعِ، وَ الْعَدُوَّ بِالتَّحَرُّزِ وَ الْعامَّةَ بِالْبُشْرِ.
با سلطان و زمامدار با ترس و احتیاط همراهی کن، و با دوست با تواضع و با دشمن با احتیاط، و با مردم با روی خوش.
- رضایت به رزق اندک- مَنْ رَضِی عَنِ اللّهِ تَعالی بِالْقَلیلِ مِنَ الرِّزْقِ رَضِی اللّهُ مِنْهُ بِالْقَلیلِ مِنَ الْعَمَلِ.
هر کس به رزق و روزی کم از خدا راضی باشد، خداوند از عمل کم او راضی باشد.
- پاداشِ تلاشگر - إِنَّ الَّذی یطْلُبُ مِنْ فَضْل یکفُّ بِهِ عِیالَهُ أَعْظَمُ أَجْرًا مِنَ الُْمجاهِدِ فی سَبیلِ اللّهِ.
به راستی کسی که در پی افزایش رزق و روزی است تا با آن خانواده خود را اداره کند، پاداشش از مجاهد در راه خدا بیشتر است.
- به پنج کس امید نداشته باش
خَمْسٌ مَنْ لَمْ تَکنْ فیهِ فَلا تَرْجُوهُ لِشَیء مِنَ الدُّنْیا وَ الاْخِرَةِ:مَنْ لَمْ تَعْرِفَ الْوَثاقَةَ فی أُرُومَتِهِ، وَ الکرَمَ فی طِباعِهِ، وَ الرَّصانَةَ فی خَلْقِهِ، وَ النُّبْلَ فی نَفْسِهِ، وَ الَْمخافَةَ لِرَبِّهِ.
پنج چیز است که در هر کس نباشد امید چیزی از دنیا و آخرت به او نداشته باش:1ـ کسی که در نهادش اعتماد نبینی 2ـ کسی که در سرشتش کرم نیابی 3ـ کسی که در آفرینشش استواری نبینی 4ـ کسی که در نفسش نجابت نیابی 5ـ کسی که از خدایش ترسناک نباشد.
- عمل صالح و دوستی آل محمّد
لا تَدْعُوا الْعَمَلَ الصّالِحَ وَ الاِْجْتِهادَ فِی الْعِبادَةِ إِتِّکالاً عَلی حُبِّ آلِ مُحَمَّد(علیهم السلام) وَ لا تَدْعُوا حُبَّ آلِ مُحَمَّد(علیهم السلام)لاَِمْرِهِمْ إِتِّکالاً عَلَی الْعِبادَةِ فَإِنَّهُ لا یقْبَلُ أَحَدُهُما دُونَ الاْخَرِ.
مبادا اعمال نیک را به اتّکای دوستی آل محمّد(علیهم السلام) رها کنید، و مبادا دوستی آل محمّد(علیهم السلام) را به اتّکای اعمال صالح از دست بدهید، زیرا هیچ کدام از این دو، به تنهایی پذیرفته نمی شود.
تهیه و تدوین: احمد صاحب ناسی، مسئول امور فرهنگی و اجتماعی پردیس شهید بهشتی؛ 6/8/98
احادیث اخلاقی از امام رضا (ع)